Wat is toxisch leiderschap?
Toxisch leiderschap is een destructieve vorm van leiderschap waarbij de leidinggevende gedrag vertoont dat schadelijk is voor de medewerker, de bedrijfscultuur en voor de leidinggevende zelf. Toxische leidinggevenden zetten hun eigen belang vaak boven dat van het team en creëren door, onder andere, manipulatie, intimidatie en een gebrek aan empathie, een angstcultuur waar medewerkers veel stress ervaren en geen zelfvertrouwen meer hebben.
Kenmerken: zó herken je een toxische leider
Het is belangrijk om een toxische manager zo snel mogelijk te identificeren, om de schade aan medewerkers en de organisatie te beperken. Hieronder sommen we een aantal kenmerken op waaraan je een toxische leider kan herkennen.
- Autoritair: een destructieve leidinggevende is intimiderend, dominant, dult geen tegenspraak en houdt geen rekening met input of de behoeften van het team.
- Gebrek aan empathie: een toxische manager heeft weinig begrip voor de uitdagingen waar medewerkers mee geconfronteerd worden.
- Manipulatief: een toxische leider heeft vaak een dubbele agenda en durft de realiteit te verdraaien of valse beloftes te doen om een doel te bereiken.
- Negatieve communicatie: de persoon toont weinig waardering voor het werk van medewerkers. Daarentegen zal een toxische manager moeiteloos een medewerker publiekelijk bekritiseren of kleineren.
- Onvoorspelbaar: het ene moment is de leidinggevende vriendelijk en inspirerend, het volgende moment plots woedend en kritisch, wat tot onzekerheid leidt bij medewerkers.
- Gebrek aan verantwoordelijkheid: een toxische leider geeft weinig autonomie aan medewerkers, maar schuift fouten wel gemakkelijk af op medewerkers en neemt geen verantwoordelijkheid.
Voorbeelden
Toxisch leiderschap kan zich op verschillende manieren uiten. Om je te helpen een toxische leiderschapsstijl gemakkelijker te herkennen, geven we enkele concrete voorbeelden die zich in een bedrijfscontext kunnen voordoen.
- Verdeel-en-heers: binnen het team worden verschillende kampen gecreëerd. Teamlid A krijgt bijvoorbeeld een compliment en wordt vergeleken met teamlid B (“Jammer dat B het niet zo goed doet.. Even later krijgt teamlid B van de leidinggevende te horen dat teamlid A niet te vertrouwen is.
- Publieke vernedering: tijdens een teamvergadering krijgt een teamlid openlijk negatieve feedback, zoals “Ongelooflijk dat dit is fout gelopen. Een kind van tien had dat gekund.
- Schuld afschuiven: wanneer een project van het team faalt, neemt de toxische manager geen verantwoordelijkheid, maar schuift de schuld af op het team, bijvoorbeeld: “Het is jullie schuld. Jullie hebben mij niet genoeg geïnformeerd.
- Dreigen met ontslag: uitspraken als “Ik ben de baas. Als je het er niet mee eens bent, zoek je maar een andere job. zorgen ervoor dat medewerkers hun input niet meer durven te geven.
- Favoritisme: sommige teamleden worden onterecht bevoordeeld ten opzichte van de anderen. Promoties worden toegekend aan wie dicht bij de leidinggevende staat, zonder de competenties van medewerkers in acht te nemen.
Wat zijn de oorzaken van toxisch leiderschap?
- Persoonlijkheidskenmerken, zoals narcisme – ze voelen zich belangrijker dan hun medewerkers en tonen geen empathie – en onzekerheid – ze zien competente medewerkers als een bedreiging en ondermijnen hen om hun eigen positie te beschermen – werken toxisch leiderschap in de hand.
- In een bedrijfscultuur waarin de focus sterk ligt op het behalen van resultaten, zonder rekening te houden met het welzijn van medewerkers, voelen leidinggevenden zich gerechtvaardigd om hun team onder druk te zetten.
- De werkomgeving heeft ook een impact. Een leidinggevende die zelf onder een toxische leider gewerkt heeft, vindt die leiderschapsstijl normaal en past die zelf toe.
Wat zijn de gevolgen van toxisch leiderschap?
Het zal je niet verbazen dat toxisch leiderschap een verwoestende impact heeft op medewerkers en de organisatie in het algemeen. Manipulatie, intimidatie, favoritisme en emotioneel misbruik door een leidinggevende leiden tot een werkomgeving waarin medewerkers zich onzeker, gestrest en ondergewaardeerd voelen.
- Psychologische schade bij medewerkers: door de constante druk, kritiek en onrealistische verwachtingen van de toxische leidinggevende ondervinden medewerkers chronische stress en raken ze gedemotiveerd en uitgeput.
- Negatieve werkomgeving: angst, gebrek aan samenwerking en een vijandige sfeer tussen teamleden zorgen voor minder innovatie en productiviteit.
- Organisatorische problemen: medewerkers in een toxische omgeving zullen sneller uitvallen door ziekte of beslissen om het bedrijf te verlaten, waardoor het bedrijf waardevolle kennis verliest en reputatieschade oploopt.
- Financiële schade: verhoogde personeelskosten door verzuim en personeelsverloop en mogelijke juridische conflicten hebben een negatieve impact op de bedrijfsresultaten.
Hoe ga je als medewerker om met een toxische leider?
Omgaan met een toxische manager is niet evident. Over het algemeen zien we dat medewerkers zich ofwel zo onopvallend mogelijk proberen te gedragen om buiten het vizier van de toxische leider te blijven, of net zo veel mogelijk aansluiting zoeken bij de leidinggevende.
In ieder geval is het belangrijk dat je als medewerker steun zoekt bij je collega’s of een vertrouwenspersoon binnen de organisatie. Als je collega’s hetzelfde ervaren, kunnen jullie eventueel samen een gesprek aangaan met HR of het hoger management.
Verder moet je beseffen dat je geen controle hebt over de toxische leider, maar wel over jezelf. Laat dus niet toe dat je respectloos behandeld wordt en communiceer assertief en professioneel. Ook al lijkt dat moeilijk, durf “nee” te zeggen.
Je mentale en fysieke gezondheid gaan steeds voor. Als de situatie onhoudbaar wordt, overweeg dan om het bedrijf te verlaten. Zelfs als de situatie verbetert, kan het zijn dat je vertrouwen in de organisatie zodanig beschadigd is dat je liever ergens anders met een schone lei begint.
Hoe los je toxisch leiderschap op als HR-professional?
Als HR-professional speel je een belangrijke rol in het verbeteren van een toxische situatie. Dat begint met een open bedrijfscultuur, waarin medewerkers zich veilig voelen om een probleem aan te kaarten. Leg de verwachte leiderschapsstijl vast in een duidelijke gedragscode. Die gedragscode kan de basis zijn voor een training en coaching van je leidinggevenden, zodat toxisch gedrag vermeden wordt. Leiderschapsevaluaties, 360°-graden feedback en medewerkersbevragingen helpen om eventueel toxisch gedrag snel op te sporen.
De implementatie van processen kan helpen om toxisch gedrag af te raden. Denk daarbij aan een proces voor promoties en een policy rond eerlijke en gelijke behandeling van medewerkers.
Bovenstaande stappen helpen je om toxisch leiderschap te vermijden. Toch kan het zijn dat je, ondanks al je inspanningen, geconfronteerd wordt met toxisch leiderschap binnen je organisatie. Zorg in dat geval voor een serieuze opvolging van de melding. Doe een melding niet af als “zo is hij/zij nu eenmaal”, maar ga er echt mee aan de slag.
Om je te helpen van je leidinggevende sterke leiders te maken, biedt Springbok Coaching Leiderschapscoaching aan.
Artikel geschreven door Brecht Buysschaert oprichter, coach en keynote spreker bij Springbok Coaching.
Ontvang tot 30% subsidie via de kmo-portefeuille van VLAIO. Registratienummer: DV.A238137. Lees meer …
Springbok Coaching
- Mellestraat 297A
- 8501 Heule (Kortrijk)
- +32 (0)484 58 60 06
- BE 0650.718.560
- hello@springbokcoaching.be